Ремеселнїцтво у Керестуре (1751—1834)

Зоз контрактом о насельованю Русинох на пустару Вельки Керестур, реґуловани дзепоєдни питаня з обласци ремеселнїцтва, тарґовини и погосцительства. Предаванє алкоголних напойох: палєнки, вина и пива, и предаванє меса и других продуктох валалчаном-трошительом, надпатрало Панство и на таки способ витворйовало и часц своїх приходох. Значи, уж у чаше снованя валалу предвидзене же би у валалє жили и обезпечовали бивательох зоз алкохолним напойом, месом и тарґовинску робу – фахово особи ремеселнїки качмаре, месаре и тарґовци. Од снованя валалу, у нїм була панска карчма, месарня и дутяни.

Зоз перших пописох жительства дознаваме же приходза и ремеселнїки и людзе других занїманьох, котри нє маю жеми и нє жию од польопривредней дїялносци. Од ремеселнїкох ткаче, скравци, чижмаре, кушнїре, односно ремесла котри подмирюю основни потреби жительства у обезпечованю платна, облєчива и обуї.

По попису зоз 1756. року у Керестуре єст двох чижмарох, єден колєсар и ище єден майстор и бабица.

З масовнєйшим досельованьом Русинох 1763. року до Керестура и Коцура приходзи и векше число ремеселнїкох зоз Горнїци, а у тим чаше ше до Керестура приселює и жительство другей вири и народносци, а медзи нїма и ремеселнїки. Так ше зоз Горнїци, окрем землєдїлцох, приселює учитель, дзияк, чижмаре, пастире, жобраци и кудзеляр.

Попис зоз 1764. року потвердзує же медзи керестурским жительством жию и ремеселнїки Серби (шейсцме ковалє и єден месар) и єден тарґовец Жид.

Попис зоз 1765. року у Керестуре зазначує ище вецей ремеселнїкох, так же вєдно у тих двох пописох було: шейсцох ковальох Сербох, месар Серб, а тарґовци єден Серб и єден Жид. Руснаци скравци, ткаче, чижмаре и кудзеляре.

По попису Керестурского жительства у колони майстрох зазначени вецей „майстрове”. Слово о тим же тота колона облапяла занїманє жительох, односно цо робели лєбо преважно з чого жили. Так у тей колони записани шлїдуюци занїманя: бабица, пастир, дзияк, учитель, жобрак, алє найвецей було праве пописани ремеселнїцки занїманя, фах. Ту ше наводза мена и презвиска майстрох. По тей евиденциї у Керестуре 1764. року 14 майстрове мали свою хижу и 8 нє мали. Вєдно було 22 особи других занїманьох, односно и нєселянох. Рок познєйше було 27 майстрох, а свою хижу мали 19 з нїх.

Двацец роки по насельованю Керестура, уж кед валал ма коло 1500 бивательох, 1765. року у валалє єст: 7 ковальох, 5 чижмарох, 4 скравцох, 2 ткачох, 1 месар, 1 кудзеляр, 1 млїнар, 2 тарґовцох.

Зоз Урбарних пописох нє мож утвердзиц точне число ремеселнїкох. Вони як нєселянє уписани медзи инквилинох (котри маю хижи, а нє маю жеми) лєбо медзи субинквилинох (людзе котри нє маю анї жеми анї хижи). Точнєйши податки о млїнарох, бо як ше звекшує число жительох после 1780. року, у валалє ше правя сувачи-млїни, та єст векше число млїнарох.

Анї податки з Общого державного попису зоз 1828. року котри облапел порцийних обовязнїкох, нє дава подполну слику, прето же ше вимога керестурских майстрох же би основали свой цех ремеселнїкох зоз 1832. року нє склада зоз податками з попису. По попису зоз 1828. року у Керестуре записани шицкого 18 ремеселнїки. Од тих 18 майстрох осемцме були млїнаре, штирме ковалє, єден калапар, єден колєсар, двоме кушнїре и двоме чижмаре, а молба зоз 1832. року, лєм штири роки по Общим державним попису, облапя по менох и презвискох 65 керестурских майстрох цо су уж члени цехох у сушедних валалох, а свою ремеселнїцку дїялносц окончую у Керестуре.

Зоз державного попису мож заключиц же ремесло ремеселнїком нє оможлївйовало витворйованє средствох за живот. Попри ремесла, велї мушели обрабяц и свою жем, кед ю мали або ходзиц на наднїцу. Можлїве и тото, же вияви пописаних нє були точни, же виявели же менєй робя у року же би плацели меншу порцию. У Попису зазначене же шицки осемцме млїнаре робя цали рок, од штирох ковальох двоме робя по шейсц мешаци, а двоме лєм по три мешаци рочнє, же калапар роби лєм три мешаци у року, же єден колєсар роби шейсц мешаци, од двох кушнїрох єден робел три, а други шейсц мешаци, и двоме чижмаре робели по шейсц мешаци у року.

Керестурски ремеселнїки, же би основали свой цех, послали два молби, єдну 1832. року и другу 1833. року як дополнєнє першей, бо найскорей же хибели подробнєйши податки релевантни за видаванє привилеґиї. Тоти вимоги даваю значни информациї о ремеселнїкох и ремеслох яки уж було у Керестуре. У тедишнїм чаше ше нє могло окончовац ремесло без членства у цеху. У Керестуре було ремеселнїкох, алє вони були члени цехох у сушедних валалох, та прето сцели мац свой цех, свойо здруженє и сами ше о себе старац. У тих вимогох ше наводзи:

мено и презвиско ремеселнїка
вирску припадносц ремеселнїка
котре ремесло роби
дзе виучел ремесло
дзе вандровал
дзе є член у чаше подношеня молби
з яким маєтком розполага

Одвити на поставени питаня указую подполни обставини при ремеселнїцтве у Вельким Керестуре 1832, 1833. и 1834. року, кед и ушлїдзело збуванє привилеґиї з котру озаконєни Цех ремеселнїкох у Вельким Керестуре.

— У Керестуре 1832. року було 65 пописаних ремеселнїкох — По вирскей припадносци 11 були римокатолїкии 54 грекокатолїки. — У валалє єст 11 ремесла: ковалє, колєсаре, цимерманє, столаре, сирятов, кушнїре, чижмаре, скравци, млїнаре-пинтере, млїнаре-обрабяче древа и штранґаре и то:

15 ковалє, двоме римокатолїки
7 колєсаре, двоме римокатолїки
7 цимерманє, троме римокатолїки
3 столаре
1 сирятов, римокатолїк
5 кушнїре, єден римокатолїк
12 чижмаре, єден римокатолїк
2 скравци
2 млїнаре и пинтере
8 млїнаре и обрабяче древа, єден римокатолїк
3 штранґаре

— Шеґерти виучели ремесло у майстрох у шлїдуюцих местох: у Филїпове, Зомборе, Бачу, Боґоєве, Сивцу, Кули, Керестуре, Оджаку, Новим Садзе, Вербаше, Идьошу, Калочи и Коцуре и то:

19 шеґерти виучели ремесло у Кули
16 виучели ремесло у Керестуре
6 виучели ремесло у Зомборе
по штирме виучели ремесло у Новим Садзе, Идьошу и Филїпове
по двоме виучели ремесло у Бачу, Сивцу и Оджаку
по єден виучел ремесло у Боґоєве, Вербаше, Калочи и Коцуре

— Одвитуюци на питанє дзе як калфове вандровали, односно усовершовали свойо ремесло, у Списки при каждому майстрови наглашене векше место и спомнуте и „индзей”. Тоти податки указую вельку рухомосц калфох и їх „зберанє знаня” по варошох и векших местох. Драга и жажда за знаньом велїх калфох одведла до Темишвару, Будапешту, Сеґедину, Зомбора. Було и таких, окреме млїнарох-сувачох и скравцох, цо випатра же им нє требало вандровац. Млїнаре свойо ремесло усовершовали у керестурских сувачох, а од своїх майстрох ше научели обрабяц и древо.

дзешецме калфовали у Темишваре
по осемцме вандровали у Сеґединє и Суботици
седемцме калфове у Будапешту
по штирме калфове вандровали у Сенти и Зомборе
по єден калфа вандровал у Заґребе, Вершцу, Баї, Безданє, Ужгородзе, Земунє, Сентомашу, Оджаку и Н. Садзе
тринацме калфове нє вандровали. Ремесло виучели у Керестуре и лєм ту як калфове робели.

— Найвецей майстрове були учланєни у кулянски цехох – аж 49, у филїповским 12 а у новосадским 1. Єден майстор под час подношеня молби нє бул учланєни анї у єдним цеху. — Остатня колона у Списку дава информациї о маєтним стану керестурских ремеселнїкох:

15 майстрове мали хижу зоз 2/4 сесиї жеми
4 майстрове мали хижу зоз ¼ сесиї жеми
16 майстрове мали лєм хижу
19 майстрове були жедляре
11 майстрове жили зоз родичами хтори мали або нє мали жеми, у брата або шестри, у швекра, у млїну

Зоз доставаньом Привилеґиї, за котру ше плацело, створени цех, цеховска (майсторска) орґанизация, дружтво, котре согласно здобутм правилом розпочало свою дїялносц. Здобуло права и обовязки у дружтве, старало ше о своїм подростку и виучованю ремесла, роботи ремеселнїкох и даваню помоци членом фамелиї у случаю хороти лєбо шмерци майстра, одредзовало висину чланарини и и таксох за ученє ремесла и вишлєбодзованє, їх наплацованє и трошенє, орґанизовало дружтвени и забавни живот майстрох и їх членох фамелиї итд. О його роботи шведоча сами правила Цеху як и записнїки зоз схадзкох одбору.

Литература

Мирон Жирош, БАЧВАНСКО-СРИМСКИ РУСНАЦИ ДОМА И У ШВЕЦЕ 1745–2001, IV TOM (2004), боки 19-25

Вонкашнї вязи

КЕРЕСТУРСКИ РЕМЕСЕЛНЇКИ ютˈюб канал, авторе Златка Перович и Славко Винаї

Стретнуца валалох на Михалово лєто, Руски Керестур, 29.10.2024.