Салаш

Салаш у ширшим смислу польови маєток з хижу и економскима будинками (хлїви, гамбари, чардаки), а у будовательним смислу традицийни тип панонскей хижи за биванє. Одвитуюца аналоґия салашу у култури заходних жемох ранч. Саме слово „салаш“ походзи од мадярского слова „szállás” (змесценє).

Салаши оази у ровнїни

Салашох було од штреднього вику на подручю цалей Панонскей ровнїни, од Словацкей и Австриї по Румунию и Сербию. На наших просторох найвецей салаши у Войводини, гоч тот способ биваня вше ридши и велї стари салашарски центри, салашски шори вимераю а з нїма нєстава и єдна часц култури народох.

История

Салаши настали и розвивали ше до єдинственого будовательного нашлїдства под одредзенима природнима и економскима условиями. На самим початку їх наставаня, аж по штредок 19. вику, то були импровизовани привредни пребувалїска статкарох. Познєйше, з преходом на землєдїлство, приходзи до трансформациї салашох хтори поступнє преходза до хижох, подбних гевтим цо ше будую у валалох.

Першобутно, салаши були лєтни пребувалїска селянох, док з часом дзепоєдни поставали стаємно населєни. И познєйше, у позним стадиюму розвою салашох маме углавним два типи: салаш фармского типу, дзе власнїк, або биреш (наємни роботнїк) бивал нєпреривно, и салаш маєтнєйшого селяна, такволаного полутана, хтори би мал ище єдну хижу у валалє, а на салаш би виходзел лєм робиц, под час польопривредней сезони. З приходом гайзибанских драгох на тоти простори, и салаши уходза до орґанизованей системи розвою просторного плана, доставаю салашски гайзибански станїци, та гайзибанска драга овязовала салашски аґломерациї з найблїзшим ґравитируюцим населєньом. З траценьом функциї преношеня роби и путнїкох зоз салаша до варошу тоти валалски гайзибански драги поставаю нєрентабилни и утаргую их, потпомагаюци з тим дальшу фраґментацию салашох и їх шорох хтори формовани при гайзибанских драгох.

Дочасове змесценє пастирох, на слики маляра Руфина Судкойского

Вшелїяк, и сами парасти з часом поставаю вше мобилнєйши, окреме одкеди ше трактор почал хасновац, та прето нєстава потреба за поштредованьом лєтних пребувалїскох на польох. То єдна з причинох масовного напущованя и валяня салашох.

Аґрарни реформи хтори ше намагали ґу колективизациї и арондациї жеми, як и наставанє вельких роботних задруґох и валалских комбинатох з интензивну продукцию поцисли улогу салашскей малей привреди. Шицко тото пошвидшало препаданє салашох, алє и предїлох, бо у польопривредних подприємствох почало громадзенє статкового фонду, за розлику од екстензивного напасаюцкого статкарства за хторе ше думало же є нєпродуктивне, та вєдно зоз салшскима маєтками щезли и желєни пасовиска.

Зоз щезнуцом салашох охудобнює ше уж и так пусти предїл Войводини, у хторим салаши желєно- били острова, пребувалїска безчислених птицох и скровища дзивини. Алє салаши и жридла култури и вшелїяких традицийних доброх: жридло войводянского менталитету, жридло вредних, шпоровних, витирвалих, поцагнутих, цихих, одмераних, з окремним финим и двосмисловим гумором надарених людзох, та вшелїяк жридло статку и живини и овоци, грозна, ягоди, палєнки, ґомбовцох и рейтешох.

Литература

• Harkai Imre (1992): Graditeljstvo Bačke Topole. Rubicon - Temerin.
• Бранислав Којић (1973): Сеоска архитектура и руризам. Београд
• Ferenc Erdei (1974): Magyar tanyák (Салаши у Мадярскей). Budapest (язик: мадярски)

Вонкашнї вязи

• Слики старих жемунїцох у Мадярскей
• Идилски венєц Планчакового салаша ТВ репортажа Мирка Канюха
• Стари салаши, Нестор Пушкаш, музика и слова Яким Сивч]