Орудиє

Орудиє то поняце хторе ма вецей значеня:

Орудиє, у археолоґиї и етнолоґиї, то предмет хтори направени зоз людскима руками за окончованє одредзених роботох. У чаше 2,5 милиони рокох розвою, за їх правенє хасновани розлични материяли: камень, бакар, бронза, желєзо... Орудия спочатку були прости и универзални, односно хасновало ше их за рижни наменки. З часом поставали зложенши, односно, правело ше их так же би окончовали лєм єдну, одредзену роботу.

Перше хасновите орудиє направел чловек Homo habilis пред коло 2.5 милиони роками у Африки зоз дурканьом каменя до каменя. З природного округлого каменя, зоз моцним вдереньом, достал даскельо менши фалатки хтори хасновал за резанє (анґл. chopper) и за рижни други наменки. Найстарши орудия пренайдзени у находзискох Ґона у Етиопиї, Коби Фера у Кениї и у клисури Олдуваи у Танзаниї.

У Горватскей, найстарше пренайдзене орудиє то камени нож зоз находзиска Шандаля I, нєдалєко од Пули.

У старшим каменим периодзе, орудиє ше звичайно правело зоз фаластованьом або кресаньом каменя и то з млатком, ковадлом або зоз технїку сили поциску. Даєдни орудия ше правело зоз животиньских косцох и рогох, алє и зоз древа, а таки скоро же нєт зачувани. У раншим каменим периодзе, камень ше найвецей хасновал за правенє орудия, алє зоз применьованьом новших технїкох за обробок — брушеньом, струганьом, дзиравеньом — зявюю ше нови фурми: клїнки, длата, шекери. Дзекуюци тим технїком, орудия мали тупши и оштрейши резаци часци, так же були хасновитши при рубаню, резаню, кресаню, пилєню итд. Зоз додаваньом ручки ґу шекери и млатку, витворйовала ше моцнєйша сила вдереня.

Орудия за обробок жеми (мотики, грабелки) були правени зоз животньских рогох, а шерпи мали ручку, звичайно древену або з косци и резацей часци зоз кварцу або опсидияну (вулканскей стини). Косци були барз добри материял за правенє шидлох, иглох, лопаткох, квачкох и копийох за риболов и подобних предметох. У бакарним периодзе, зоз розвойом металурґиї, змоцнєла продукция орудия зоз бакру хаснуюци ковальску и вилївацку технїку, алє пошвидко бакар заменєла бронза пре єй лєпши прикмети. Технїка ляца у двойнїстих фурмох оможлївела вецейразове хаснованє, а зоз тим и серийну продукцию орудия, наприклад шерпох, хтори були найпродукованше орудиє у познєйшим бронзовим периодзе. У першим тисячрочу пред Христом, у Европи ше почало хасновац желєзо и теди ше зявели орудия як цо то плущки и плуг. За поєдини роботи камень заш лєм бул хасновитши, як цо то камень у млїнох або камень за брушенє и подобне.

Традицийне орудиє дефиновало валалски способ живота у прединдустрийним периодзе и було состайна часц каждого обисца. Найпростейши орудия правели сами селянє за власни потреби, а способнєйши поєдинци го правели и за себе и за других, черали медзи собу, а поднїмателє предавали на вашарох и пияцох. До традицийних валалских орудийох спадаю рижни польопривредни орудия як цо то плущки, плуги, орудия за трушенє и ровнанє жеми после ораня и шаца (брани), дерлячи, мотики рижних велькосцох и фурмох, лопати, ковани коси и шерпи за кошенє, древени видли и грабелки.

За преробок житаркох до муки хасновало ше ручни млїнчки зоз каменя, а за дробенє житаркох древени або камени ступки. У винїцох ше хасновало окремни шерпи зоз кратку ручку и узшу заокруглєну резацу часцу, а за кошенє жита коси.

Селянє знали порихтац и долїки за лапанє животиньох, мрежи за птици и дзиви животинї, клїтки зоз пруца, рижни мрежи и кончисти метални квачки за лапанє риби.

На початку 20. вику векша часц жительства знала розполагац зоз орудиями за преробок текстилних сировинох (лєну, конопи, волни). Тоти орудия то: церлїца (за тренє конопи же би ше влакна оддвоєли од паздзера), щец (за чесанє влакнох), кудзель (за предзенє нїткох, цвернох) и кросна (за тканє покровцох, мехох, золнїцох и поньвох, парткох, ручнїкох, плахтох, сламячох, керпарох, платна за рижне облєчиво).

Каждодньово ше хасновало и шекери, пили, млатки, фурови. Поєдини селянє хасновали орудия за струганє и резанє сировей скори, хасновали и мустри, ножи и клїнки за правенє простих бочкорох. У поєдиних валалох, дзе була заступена продукция керамичних предметох, селянє хасновали ручне, односно ножне колєсо.

У машинскей индустриї под орудийом подрозумюєме рижни алат.

У польопривреди орудиє то польопривредни алати.

У войску, под орудийом ше звичайно подрозумюю машини хтори ше хаснує за вируцованє проєктилох.

Вонкашнї вязи

Orudja, Hrvatska enciklopedija, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2016.

Литература

РУСКИ ХРИСТИЯНСКИ КАЛЕНДАР, 2016. рок, боки 131. и 134

Ґалерия

Древени видли за шено
Древени граблї за шено
Колчок за пресадзованє
Плущок за паранє

Орудиє за вибиванє мустрох на платну
Орудиє за маляра
Орудиє за дробенє житаркох