Колєсар

Колєсар то особа хтора ше занїма зоз правеньом древених часцох за кочи до хторих ше прага животинї, алє и зоз додаваньом желєзних часцох за конєчни випатрунок и функцию роботних кочох. Окрем роботних кочох, колєсаре правели и провадзацу опрему як цо то ярмо за праганє волох, кочики и фурики за преношенє лєгчейших терхох у обисцу. Колєсаре за древени плуги правели градзелї на хтори притвердзена желєзна глава а за ню и ораче желєзко, док за дерлячи правели рами до хторих ше укладали желєзни клїнки.

Колєсаре робели углавним по порученю, часто у обсягу робней черанки, алє ношели свойо продукти на предай на вашари и пияци.

История

Рушаюци од перших заєднїцох, велька часц жительства ше занїмала зоз польопривреду, а то була причина же би зажила и ремеселнїцка дїялносц. На тот способ жительству било оможлївене задоволєнє каждодньових потребох у обласци привреди. Валалски майстрове правели и оправяли орудиє за себе и за цалу заєднїцу. Познєйше ше зявела и потреба за путнїцким и терховним превоженьом.

Зоз звекшованьом потребох жительстава, рушаюци до нєодкритих часцох швета и прилапююци нови тарґовища, окреме у нєприступних и горских предїлох, селанє мушели сами почац правиц кочи зоз полнима колєсоми, хтори хасновани за рижни наменки.

Зоз часом, гоч ше випатрунок колєса нє пременєл, пременєл ше дизайн, цо ишло на руку хасновательом чийо ше потреби нєпреривно менєли. Гоч пременки були мали, колєса були моцнєйши и твардейши, алє и лєгчейши. Од того часу, кочи ше лєгчейше правело и були хасновитши.

Колєсаре шицко робели зоз свою моцу, з руками. Зоз вельку пилу ше резало стебла, углавним баґрен и дуб. Древо ше зоз лєсох привожело на кочох. Груби стебла мали буц длугоки 3,5 до 4 метери, бо друк длугоки 3,5 метери. Глави на колєсох ше вартало зоз ручнима фуровами, гобльовало ше ручно. Робу ше поручовало дакеди и рок напредок. Комплетни кочи були длугоки 7, 8, и од 9 шухи. Кому яки требало. За векши роботи, за векшу терху, звожованє, хасновало ше найвекши и наймоцнєйши коч. Кед ше ишло на польо до роботи (орац, дерляц, бранїц або окоповац кукурицу) брало ше менши и лєгчейши коч. Векши ґаздове мали у своїм обисцу найменєй два кочи, а хто мал вецей жеми, тот мал и вецей кочи и конї. Таки ґаздове мали и чейзу або каруцу.

Штредком 20. вику, колєсаре модернизовали и осучаснєли свойо ремесло. З ручней роботи ше преходзело на машински обробок вшадзи там дзе ше могло. Шицки машини — токарня (дребанк) за глави, пила, фурови, гобльовачка робели на струю. Майстор зоз своїма руками и знаньом контроловал машину и у рукох тримал часци цо их машини вирабяли. Зоз таку пошвидшану роботу продуковало ше и за нєпознатого купца, одходзело на вашари, пияци. Правело ше и далєй кочи, алє тераз у серийох од 10 - 12 фалати, пририхтовало ше продукти за вашари.

Колєсаре, медзи двома войнами и после, правели тоти продукти:

Комплетни роботни и луксузни кочи, чейзи, каруци, а оков правел коваль
Санки, пориска, кошиска, драбинки и вельки драбини
Фурики, церлїци, гладнїци, кросна, сновальнїци, качаци пранїки, обични пранїки
За мулярох фурики, лади за ношенє малтеру.

У другей половки 20. вику, кед ше зявели прикочи з ґумовима колєсами, колєсаре страцели свою найзначнєйшу роботу — „приколици” як ше гвари, вируцели колєсарох. У 1972. року ше нє предало тельо продукти як пред 10 роками на єдним вашаре.

Попри велїх почежкосцох, даєдни ремеселнїки предлужели роботу и без виучених нових майстрох, так же ше нєшка зоз тим занїма углавним мале число ентузиястох, як зоз дополнююцу роботу або гобийом и звичайно робя лєм по порученю.

Вонкашнї вязи

Колєсарске ремесло Википедия на сербским язику
Наташа Фа Холошняй, Колєсарске ремесло, Терминолоґия, Studia Ruthenica 19, Нови Сад 2014
Приповедка о кочу, перша часц,ютˈюб канал Маковчань, автор Славко Винаї
Приповедка о кочу, друга часц, ютˈюб канал Вербовец, автор Славко Винаї

Литература

Мирон Жирош, БАЧВАНСКО-СРИМСКИ РУСНАЦИ ДОМА И У ШВЕЦЕ 1745–2001, IV TOM (2004), бок 450, 451

Ґалерия колєсарових продуктох

Древени граблї за шено
Древени столчок за лупанє кукурици
Древени видли за шено
Ярмо за праганє волох
Колчок за пресадзованє